Werelddag tegen Woestijnvorming en Droogte

Op 17 juni werpen de VN licht op de globale trend van verdroging en de gevolgen op de voedselzekerheid. Oplossingen worden uitgestald onder de leuze “Rising up from drought together”. Dit jaar wordt deze werelddag voorgezeten door Spanje. Een goede keuze, want binnen de EU kampt Spanje het meeste met woestijnvorming. Spaans viceminister-president Teresa Ribera (ook minister van ecologische transitie en demografische uitdaging) wil “iedereen bewustmaken van de grote bedreiging die droogte vormt voor miljoenen mensen en ecosystemen over de hele wereld”.

• Extra weetjes over het weer en klimaat? Volg ons op Facebook

Natuurlijke rijkdommen

Het zonnige klimaat en de gevarieerde landschappen hebben van Spanje niet alleen een geliefd vakantieland gemaakt, maar ook een belangrijke producent van groenten, fruit, peulvruchten en graan. Maar net deze eigenschappen dreigen het land nu de das om te doen. Door de intensieve landbouwactiviteiten en massatoerisme staan de natuurlijke rijkdommen onder hoge druk. De bodems raken uitgeput en spoelen weg, er zijn extreme watertekorten, en door droogte is Spanje in de greep van woestijnvorming.

Anders dan soms wordt gedacht heeft woestijnvorming niets te maken met grote oranje stofwolken of mooie goudgele zandduinen die vanuit de Sahara naar onze contreien komen aanrukken. Achter verwoestijning schuilt een complexe problematiek van bodemdegradatie, het fenomeen waarbij de bodem haar natuurlijke vermogen om gewassen, plantengroei en bossen te dragen, verliest.

Bodemgezondheid heeft ernstig te lijden

Bodemdegradatie gebeurt als vegetatie plaats moet maken voor land- en stedenbouw. Vooral de industriële landbouw die sinds de Tweede Wereldoorlog enorm is uitgedijd, brengt schade toe aan de bodemgezondheid, o.a. door gebruik van kunstmest (stikstof), pesticiden, het aanplanten van monoculturen (lage biodiversiteit), het gerij van zware machines (tegenwoordig heeft een landbouwcombine het gewicht van een diplodocus) en het braak/kaal liggen van de akkers. Overmatige irrigatie kan bodemverzilting in de hand werken, ook een trigger van bodemverschraling.

Een gezonde bodem onder een laag vegetatie is een levend ecosysteem dat dankzij een rijke microfauna en een hoog gehalte aan humus en organisch materiaal als een klimaatbuffer werkt. Ze houdt water en nutriënten vast, ook bij droogte. Maar door een slecht natuur- en bodembeheer sterft het bodemleven, de humus ontbindt en de bodemaggregaten, die normaalgezien samenplakken door kleverige organische stoffen, vallen uiteen. En zo verliest de bodem haar waterbergend vermogen en de typische sponzige structuur waardoor zelfs taaiere planten moeite hebben zich te verankeren. Dit brengt een domino-effect op gang.

Levensloze Marslandschappen

Bij droogte verliest een gedegradeerde vegetatieloze bodem onmiddellijk haar water en het verarmde bodemleven krijgt het nog moeilijker. Processen zoals bodemerosie krijgen vrij spel: de bodemdeeltjes spoelen weg met regen of verstuiven in de wind. En dan komt het onderliggende gesteente bloot te liggen en ontstaan er kale levenloze Marslandschappen waar niets of weinig meer kan groeien. Zo krijg je een woestijn.

• Extra informatie over de verwoestijning van Spanje

En wie denkt dat de woestijnvorming in Spanje en elders een ver-van-ons-bed-show is, heeft het mis. Ook in de Benelux is droogte een heet onderwerp en zijn onze bodems onderhevig aan bodemdegradatie, o.a. door een te hoog stikstofgehalte. Op termijn kan dit ook bij ons leiden tot kale onvruchtbare landschappen die moeilijk te remediëren zijn. 

Bronnen:

Bonne, K. 5 mei 2022: De Dust Bowl in Spanje: verwoestijning en bodemerosie. GondwanaTalks online magazine, 2022. https://www.gondwanatalks.com/l/de-dust-bowl-in-spanje-verwoestijning-en-bodemerosie/

Persbericht, Gobierno de España, Ministerio para la Transicion Ecologica y el Reto Demográfico, 21/04/2022, España será la sede del Día de la Desertificación y la Sequía 2022 https://www.miteco.gob.es/es/prensa/ultimas-noticias/espa%C3%B1a-ser%C3%A1-la-sede-del-d%C3%ADa-de-la-desertificaci%C3%B3n-y-la-sequ%C3%ADa-2022–/tcm:30-539565