Tonga aardbeving: is er een link met de Hunga Tonga-vulkaan?
0
Een krachtige aardbeving deed Tonga op haar grondvesten beven, kort nadat dezelfde tektonische plaat reeds een aardbeving heeft veroorzaakt nabij Nieuw-Zeeland vorige week op 25 maart 2025, en slechts dagen na de aardbevingsramp in Myanmar. Maar de hamvraag is: bestaat er een link met de onderzeese Hunga Tonga-vulkaan die in januari 2022 het wereldnieuws haalde met een enorme uitbarsting? We focussen ons in dit artikel op de geologie van Tonga. Wat zeggen de tektonische platen?
De aardbeving van Tonga vond plaats op maandag 31 maart om 01:18 lokale tijd. Dat was 30 maart om 14:18 in de Benelux. De aardbeving had een magnitude van 7.0 op de schaal van Richter. Het epicentrum lag vrij ondiep op 29 kilometer en op een afstand van 73 km ten zuidoosten van Pangai, Ha’apai, in de eilandnatie Tonga in de zuidelijke Stille Oceaan. Door deze geringe diepte werd de aardbeving sterker gevoeld dan een diepere beving van vergelijkbare kracht. Deze gebeurtenis activeerde tsunamiwaarschuwingen en leidde tot evacuaties.
- Terugblik: Gevolgen uitbarsting Hunga Tonga-vulkaan: waterdamp in de atmosfeer.
- De uitbarsting van Tonga veroorzaakte een drukgolf tot in de Benelux!
Tonga bevindt zich in de Ring van Vuur, een gebied omheen de Stille Oceaan dat bekendstaat om zijn hyperactieve seismische en vulkanische activiteit. De seismische activiteit is het gevolg van subductie van de Pacifische plaat onder de aangrenzende platen. Bij Tonga duikt de Pacifische Plaat onder de kleine Tongaplaat, die op haar beurt grenst aan de Australische plaat, zie afbeelding hieronder. Deze convergentie creëert een broeihaard voor aardbevingen en vulkaanuitbarstingen.
(Alataristarion, CC BY-SA 4.0).
Geen directe link, maar interactie is nooit uitgesloten
Tonga herbergt de onderzeese vulkaan Hunga Tonga-Hunga Ha’apai, die op 15 januari 2022 catastrofaal uitbarstte. Deze uitbarsting wordt beschouwd als een van de krachtigste in de recente geschiedenis en met modern apparatuur waargenomen, en vergelijkbaar met de uitbarsting van Krakatau in 1883.
- Links tussen vulkanisme, o.a. van de Krakatau en de AMOC, de Atlantic Meridional Overturning Circulation.
Er is voor de recente aardbeving van Tonga geen direct bewijs dat deze verband houdt met de activiteit van de Hunga Tonga-Hunga Ha’apai vulkaan. Seismische activiteit in de regio is voornamelijk het gevolg van de subductieprocessen en de daaruit voortvloeiende spanningen tussen de tektonische platen.
Maar aardbevingen kunnen door seismische golven wel storingen teweegbrengen in magmakamers in de omgeving, wat kan bijdragen tot een uitbarsting. Het is zeer moeilijk te monitoren wat er precies in een magmakamer gebeurt. Terwijl sommige vulkanen intens worden gemonitord, liggen andere vulkanen zeer afgelegen.
Er zijn voorbeelden in de geschiedenis waarbij aardbevingen in verband zijn gebracht met uitbarstingen. Maar hoe is de situatie in Tonga?
Aardbeving en de vulkaanuitbarsting: zelfde geodynamische setting
De Tonga-vulkaan en het epicentrum van de aardbeving liggen meer dan 100 km van elkaar verwijderd. De mechanismen zijn dus niet met elkaar verbonden en de aardbeving is zeker niet veroorzaakt door veranderingen in de magmakamer. Wel zijn beide verschijnselen te wijten aan dezelfde geodynamische setting.
De langzame subductie, het schuiven van de Pacifische Plaat onder de kleine Tongaplaat, wat in de vorm van aardbevingen voortschrijdt, veroorzaakt uiteindelijk ook het vulkanisme.
De gesteenten van de onderduikende plaat worden naarmate ze dieper zinken blootgesteld aan extreme hitte en druk. Ze ondergaan metamorfose en een hele serie aan chemische reacties. Uiteindelijk leidt dat tot de vorming van magma. Het magma stijgt, want ze bevat volatiele gassen. Een van die gassen is water, waaraan de gesubducteerde oceaangesteenten verzadigd zijn.
Overal waar subductie optreedt is er vulkanisme. De vulkanen ontstaan op de ‘overrijdende’ plaat, in het geval van Tonga, op de Tongaplaat.
De uitbarsting van Tonga: een snelle terugblik
De uitbarsting van de Hunga Tonga-Hunga Ha’apai-vulkaan op 15 januari 2022 met een VEI 5-6 veroorzaakte een enorme aswolk tot 58 km hoogte, te zien vanuit de ruimte. Er volgde een tsunami die delen van Tonga en zelfs kusten van Japan, de VS en Zuid-Amerika bereikte. Een drukgolf trok meerdere keren om de aarde heen. De uitbarsting had wereldwijde (kortstondige) klimaateffecten, waaronder een tijdelijke stijging van de waterdampconcentratie in de atmosfeer.
- Uiteindelijk leidde de uitbarsting van de vulkaan Tonga niet tot een langdurige klimaatafkoeling.
De aardbeving van 31 maart 2025 in Tonga, en ook die van Nieuw-Zeeland op 25 maart 2025 (op dezelfde plaatrand maar meer naar het zuiden) onderstrepen de onophoudelijke seismische activiteit en de complexe geodynamica op de plaatgrens ten oosten van Australië. Hoewel er geen directe link is tussen deze aardbevingen en vulkanisme van de Hunga Tonga en andere vulkanen, kan men een oorzakelijk verband niet a priori uitsluiten.
Het opvolgen van zowel seismische als vulkanische activiteit blijft cruciaal voor de veiligheid van de bevolking. Naast monitoren van individuele vulkanen is het systematisch onderzoeken van verbanden tussen mogelijks verwante fenomenen geen overbodige luxe.