Hogedrukblokkade boven Europa
0
Het weerbeeld boven Europa is volledig geblokkeerd door een krachtig, centraal gelegen, hogedrukgebied. Lagedrukgebieden moeten een zeer noordelijke koers varen (over Scandinavië) en afgesnoerde hoogtelagen blijven boven Zuid-Europa hangen met noodweer tot gevolg. Het geblokkeerde stromingspatroon zal de komende 1-2 weken alvast aanhouden. Komt deze singulariteit, een kalendergebonden weerfenomeen, vaker voor en hoe komt dit? We zoeken het uit.
- Weerliefhebber? Volg ons via X en Facebook
- Volg de interessante weerberichten op Youtube
Deelnemen aan discussie? Ben je geïnteresseerd om deel te nemen als weeramateur of liefhebber van het weer aan het weerforum? Onderaan dit artikel krijg je bliksemsnel & gratis toegang tot alle reacties. Je kan ook je eigen weerfoto’s uploaden.
Hogedrukblokkade
Al enkele dagen hebben we te maken met hogedruk. Kijken we naar de weerkaarten dan zien we steeds weer het persisterende karakter terug van de hogedruk boven onze contreien en ook de komende 1-2 weken lijkt dit zo te blijven.
Het gaat hierbij om zogenaamde blokkerende hogedrukgebieden, bijna stilstaande (stationaire) systemen die zich ontwikkelen en zo een obstakel vormen voor de westelijke depressies en lagedrukgebieden. Deze “blokkade,” en in het bijzonder de “omega-blokkade” kan variëren in duur van een week tot een maand en heeft een grote invloed op de algemene luchtcirculatie en het weer. Het houdt regen en wind op afstand, waardoor langdurig droog en rustig weer ontstaat. Het weer lijkt als het ware “on-hold” te staan.
Ontstaan van hogedrukblokkades
Dergelijke blokkerende hogedrukgebieden vormen zich vooral in het voor- en najaar aan de oostzijde van de oceanen en vooral op het noordelijk halfrond tussen de 30° en 60° breedtegraad. Ze ontstaan uit Rossby-golven in de westelijke hoogtestroming. Deze stroming bestaat uit lange golven, waarop kortere golven depressies kunnen veroorzaken. Echter, wanneer een hoogterug zich sterk ontwikkelt, kan er ook een losgekoppeld hoog ontstaan (afgescheiden van de hoogtestroming).
Als een losgekoppeld hoog ontstaat, gaat dit gepaard met sterke convergentie (samenvloeiing van lucht) in de hogere atmosfeer, waardoor het hogedrukgebied vrijwel stil komt te liggen. In de bovenlucht is een blokkerend hogedrukgebied vaak “warm” (zichtbaar als rode kleuren op de 500 hPa-geopotentialkaarten). Deze “warmte” wordt veroorzaakt door dalende luchtbewegingen (subsidentie) binnen het hogedrukgebied (adiabatische compressie).
Herfstweer ten noorden, noodweer ten zuiden van de blokkade
Centraal-Europa heeft momenteel te maken met een krachtige hogedrukblokkade (zie bovenstaande kaarten). Ver boven het Hoge Noorden ligt de straalstroom nu zonaal gericht, op Scandinavië. Met dalende temperaturen levert dit in deze contreien de eerste echte sneeuw op. Het is nog niet meteen erg koud, maar wel herfstweer waarbij het regelmatig wit wordt.
Frankrijk en nu vooral Spanje hebben dan weer te maken met fors noodweer. Dit wordt veroorzaakt door een afgesnoerd hoogtelaag (in het Spaans DANA) dat ten zuiden van de hogedrukblokkade geen kant uit kan, waardoor het dagenlang op dezelfde plaats blijft hangen. Dit levert voortdurend onstabiel weer op waarbij de Middellandse Zee fungeert als onuitputtelijke bron van vocht en de koude hogere luchtmassa’s de nodige onstabiliteit en dynamiek genereren. Het resultaat is echt noodweer met overvloedige neerslag en zelfs tornado’s en hagel.
Weerstations en radarbeelden toonden op sommige plaatsen meer dan 400 mm, lokaal meer dan in een normaal heel jaar.
Martinizomer
Is een hogedrukblokkade in oktober of november heel bijzonder? Eigenlijk niet. In Zwitserland en Duitsland wordt dit verschijnsel vaak aangeduid als de “Martinizomer.” Dit is een bekende term voor een periode van aangenaam, stabiel weer begin november, waarbij hogedruk overheerst. Dankzij dit rustige weer kan in de wijngebieden zelfs nog een laatste oogst plaatsvinden.
De term “Martinizomer” wordt al generaties lang gebruikt door Zwitserse meteorologen. Inmiddels is het een begrip in de hele Duitstalige wereld. De Martinizomer wordt soms verward met de nazomer, maar er is wel degelijk een verschil: de nazomer verwijst naar warme, zonnige dagen in september, terwijl de Martinizomer specifiek op het weer in november slaat. Zonnig weer in oktober wordt dan weer meestal “Goldener Oktober” genoemd.
Vanwaar komt de naam Martini zomer?
Volgens de legende vond een plotselinge weersverbetering in november plaats toen Sint-Maarten overleed in Tours in Frankrijk. De bisschop stierf onverwacht tijdens een bezoek aan het klooster dat hij zelf had gesticht. Terwijl zijn lichaam over de Loire werd vervoerd naar de stad, zou zich een wonder hebben voltrokken: een plotselinge warmte deed de oevers opnieuw groen kleuren en de fruitbomen in bloei staan. De legende van Martinizomer was geboren …
Singulariteit
Het vaak voorkomen van een bepaald weertype in een bepaalde tijd van het jaar (kalenderklimatologie) wordt ook wel een ‘singulariteit’ genoemd. Dit zijn kalender gebonden weersverschijnselen die specifiek optreden in een bepaalde fase van het jaar, karakteristieke weersituaties die quasi ieder jaar rond dezelfde tijd optreden. Het voorkomen van een krachtig Europees hogedrukgebied begin november is zo’n soort singulariteit, omdat het vaak voorkomt.
Extreme situatie in november 2015
Een van de meest opmerkelijke gevallen van hogedrukweer in november vond plaats in 2015. Na een relatief koele en sombere september en oktober, stroomden eind oktober warme luchtmassa’s over Centraal-Europa en de Alpen. Hiermee kwam er een einde aan bijna twee maanden met koel weer. De terugkeer van de warmte bracht ook volop zonneschijn met zich mee. In de eerste twee weken van november 2015 bedroeg de luchtdrukafwijking boven Europa maar liefst 10 hPa!
In De Bilt werd november 2015 uitzonderlijk mild met een gemiddelde temperatuur van 9,9 °C, terwijl het langjarig gemiddelde op 6,7 °C ligt. Alleen november 1994 was nog warmer, met een gemiddelde van 10,2 °C. Op 3 november bereikte de temperatuur in Beek bij Maastricht zelfs nog 20,9 °C. Ook in Ukkel meldde het KMI een temperatuurafwijking van meer dan 3 °C boven het langjarig gemiddelde.
Natuurlijk is de hogedruk in november niet altijd geassocieerd. Dat hangt ervanaf hoe vochtig de lucht onder het hogedrukgebied is. Weinig wind en veel vocht kan ook zorgen voor langdurig grijs en mistig weer.
Andere bekende weersingulariteiten
Naast de Martinizomer kennen we nog andere bekende singulariteiten. Voorbeelden hiervan zijn de IJsheiligen rond 12 mei, de nazomer rond 22 september, de hondsdagen begin augustus, en de kerstdooi rond 24 december.
Weihnachtstauwetter
Een van de bekendste voorbeelden is het Weihnachtstauwetter, zoals het in Duitsland wordt genoemd, ofwel de Kerstdepressie. Na een meestal koude decemberperiode halverwege de maand neemt de kans toe dat het rond Kerst zachter wordt. Dit milde weer is te verklaren door de sterke temperatuurverschillen tussen de polen en de gematigde breedten. Juist eind december bereiken deze verschillen vaak een piek, wat leidt tot extra depressieactiviteit boven de noordelijke Atlantische Oceaan. Diepe depressies volgen hun vaste routes via IJsland naar Noorwegen, en hun uitgestrekte fronten reiken vaak tot aan de Benelux, met zachter en nat weer als gevolg.
Schaapscheerderskou
Een andere bijzondere weerperiode is de schaapscheerderskou in juni, meestal tussen 18 en 24 juni, maar soms ook eerder. Deze dagen kenmerken zich door bewolking, buien en koel weer, waarbij de temperatuur ‘s nachts in heldere omstandigheden zelfs dichtbij het vriespunt kan komen. Vroeger maakten schaapscheerders hier handig gebruik van. Tijdens de bewolkte, koele dagen schoren zij de schapen, zodat de dieren niet direct blootgesteld werden aan de felle junizon.