Gevolgen van de droogte voor 2019

Ook in oktober heeft de droogte zich weten te handhaven. Het neerslagtekort is nog steeds even hoog als dat van 1976 en het luchtdrukpatroon blijft maar geblokkeerd. Wellicht dat het vanaf vrijdag tijdelijk even wat wisselvalliger wordt, maar ook dat lijkt slechts van tijdelijke aard. Ondertussen beginnen diverse sectoren zich al ernstige zorgen te maken over de gevolgen van de droogte. Als er onvoldoende neerslag valt gedurende de komende winter, dan zullen droogteperikelen in het nieuwe jaar alweer snel aan de orde zijn. Dit komt door de lage grondwaterstand.

Waterkringloop

Om de gevolgen van de droogte in 2018 beter te begrijpen en de relatie met de grondwaterstand te schetsen, is het handig om eerst de waterkringloop toe te lichten. Water (H2O) legt continu een hele cyclus af in onze atmosfeer. Vanaf de aarde verdampt water door toedoen van zonnestraling. De daaruit ontstane waterdamp wordt meegenomen in opstijgende luchtbellen, net zolang totdat het condenseert (van waterdamp naar water transformeert). Hoger in de lucht is het daar koud genoeg voor. Hierdoor ontstaan wolken en uit deze wolken valt op een gegeven moment neerslag.

• Altijd al willen weten hoe verdamping in zijn werk gaat en wat het neerslagtekort is? Lees dan dit artikel.

Zodra de neerslag op aarde terecht komt, zijn er drie verschillende mogelijkheden. De eerste optie is: transpiratie ofwel rechtstreekse verdamping van water op de huidmondjes van de bladeren van planten en bomen. De tweede mogelijkheid is: afstroom via rivieren en meren. De derde en laatste optie is: infiltratie in de grond. In dat laatste geval dringt het water de aardbodem binnen, net zolang totdat het niet verder kan zakken (door bijvoorbeeld een ondoordringbare laag à la kleileem tegen te komen). Zodra dit gebeurt verplaatst het water zich horizontaal door de grond heen, totdat het uiteindelijk een uitweg vindt via rivieren, meren of zeeën. Zo’n verzadigde laag aardbodem op enige diepte heet grondwater.

Grondwater: gebruiksdoelen en afhankelijkheid

Het grondwater is erg belangrijk. Beregening van landbouwgewassen in tijden van droogte komt in ons klimaat regelmatig voor, met als doel: het tegengaan van de negatieve gevolgen van de droogte (uitdroging van de bodem en schade aan gewassen). Bijna altijd wordt hiervoor water van dieper uit de aarde gebruikt. Of wat te denken van heipalen/damwanden, die feitelijk niet zonder water kunnen. Allemaal zaken die van belang zijn in onze samenleving.

Alleen is het grondwater wel sterk afhankelijk van de hoeveelheid water die vanaf het aardoppervlak infiltreert, en dus indirect sterk afhankelijk is van de hoeveelheid neerslag. Valt er veel neerslag, dan neemt de grondwaterstand toe, maar valt er weinig neerslag, dan zal de grondwaterstand na verloop van tijd afnemen.

Ook de verdamping speelt een grote rol bij de aanvulling van de grondwaterstand. Immers: bij een sterke verdamping is het water al verdampt voordat het goed en wel geïnfiltreerd is. Dus een hoge verdamping komt de grondwaterstand niet bepaald ten goede.

Gevolgen van de droogte voor het nieuwe jaar

Dan nu de huidige stand van zaken. Al sinds april hebben we te maken met bijzonder weinig neerslag voor de tijd van het jaar, in combinatie met een recordhoeveelheid zonuren. Dus enerzijds is er weinig water gevallen om te kunnen infiltreren in de bodem, maar daarbovenop verdampt het oppervlaktewater dát er valt ook nog eens veel sneller. Daardoor blijft er amper vocht over om te kunnen infiltreren en zo de grondwaterstand aan te vullen.

De gevolgen van de droogte zijn merkbaar. Op sommige plaatsen, vooral op de hoger gelegen zand- en veengronden, ligt de grondwaterstand tot wel een meter lager dan normaal. En om er nog een schepje bovenop te doen: de extreem lage waterstanden zorgen ervoor dat het grondwater ook via de rivieren amper aangevuld kan worden.

Wat moet er gebeuren om weer op de ‘normale’ uitgangspositie uit te komen?

Met het oog op de lange termijn (begin van volgend groeiseizoen) moet er komende winter heel veel regen/sneeuw gaan vallen. Anders blijft de grondwaterstand namelijk zeer laag en beginnen we volgend voorjaar feitelijk al met een achterstand. Het hoeft dan maar heel even droog en zonnig weer te zijn, om de droogteproblemen onmiddellijk weer de kop te laten opsteken.

Geschat wordt dat er tot het begin van volgend groeiseizoen zo’n 700 mm moet vallen om weer de ‘normale’ uitgangspositie te bereiken. Maar 700 mm in 4,5 maand tijd is in ons klimaat een zeer uitzonderlijke neerslagsom, die eigenlijk nooit valt. In een normale wintermaand valt er circa 60 tot 90 millimeter.

Als dat de komende vier maanden doorzet, is het dus nog steeds niet genoeg om het grondwaterpeil weer normaal te maken. Dus is de kans zeer groot dat we volgend jaar in maart/april alweer met een achterstand beginnen.