Extreme sneeuwval en vroegwinterse kou eind 1973
0
Het is mijn plan om de komende tijd in dit weblog bijzondere weergebeurtenissen uit het verleden die ik heb mogen beleven onder de aandacht te brengen: sneeuw, vorst, maar ook hitte of extreme regen of onweer. Ik woonde een groot deel van mijn jeugd in Arnhem, daar is de onderstaande beleving gesitueerd van de extreme sneeuwval en vroegwinterse kou eind 1973. Vooral het zuidoosten van België kreeg de volle laag.
- Ontdek ons ook op Youtube (bijna 40.000 leden)
Weerkundige achtergrond
Ondanks een juli-dip hebben we een voor die tijd prachtige zomer achter de rug, tot ver in september bleven de zomerse dagen komen. ‘Het is weer voorbij die mooie zomer’, zong Gerard Cox, het werd een grote hit. De Jom Kipoer-oorlog brak in oktober uit, onder andere Nederland en de VS kregen vanwege hun steun aan Israël te maken met olie-sancties. Onder andere Nederland en België voerden autoloze zondagen in, Nederland vanaf 4 november, België vanaf 18 november. Hinder, maar ook onbezorgd fietsen over de brede autobaan van de altijd drukke Rijnbrug, of op de snelweg.
Luchtstroming kantelt
Het weer bleef dankzij een westcirculatie lang zacht, op 24 november kantelt de stroming naar het noordwesten: het wordt snel koud. In De Telegraaf van de 28e lezen we: Het KNMI verwacht tot hedenavond: Wisselende bewolking met sneeuw-, hagel of regenbuien. In het binnenland meest matige noordwestelijke wind, maar in de kustgebieden krachtig en eerst nog af en toe hard. Temperaturen ongeveer 3 graden.
Sneeuwbuien, sneeuwbuien en sneeuwbuien
De laatste dagen van november, de wind is noordwestelijk geworden en de buien worden allengs winterser. Ik kijk uit het raam naar het noordwesten, naar de volgende bui die eraan komt over de heuvels van de Veluwe. Valstrepen, de sneeuwmist verhult steeds grotere delen van Arnhem, de Rijnbrug en dan de huizen en flats van Arnhem-Zuid, totdat het zo dichtbij gekomen is dat de onderscheiden vlokken zichtbaar worden. Grote watten droge sneeuw, het kan niet op. Er ligt al zo’n vijf centimeter, de schade door de lichte dooi overdag is binnen de kortste keren gerepareerd.
Tot 15 centimeter sneeuw
Op de weerkaart van 27 november zien we een brede noord- tot noordwestelijke stroming, in stand gehouden door een diep laag boven Noordwest-Rusland en een rug van hogedruk die zich uitstrekt van Ierland tot Groenland. Op de 25e neemt deze stroming een aanvang, die dag vallen de buien nog als regen.
Een dag later noteert Aken de eerste centimeter sneeuw, op de 27e ligt er vier centimeter in De Bilt en Wageningen, tien in Aken. Langs de kust en in de neerslagschaduw van Engeland blijft het overwegend groen. Vooral in de hogere delen van België en in de Ardennen valt veel. Ruim 15 centimeter wordt er hier en daar al in de Ardennen gemeten.
Veertig centimeter
Een dag later, op 28 november, heeft De Bilt circa vijf centimeter, in Wageningen ligt al 8 centimeter. Aken meet 12 centimeter. België gaat op de 28e in de overtreffende trap met 34 centimeter in Ukkel en tien kilometer naar het zuidoosten Ottignies. 40 centimeter wordt gemeten in Bevekom en iets zuidelijker in Gembloers.
Nog meer sneeuw
Vrijdag 30 november overdag valt er uit een storing vanuit het noordwesten weer meer sneeuw. 1 december meet De Bilt meer dan tien centimeter, zo ook Wageningen en Eelde, Aken heeft zelfs 22 centimeter. Den Helder, Amersfoort en Losser tegen de Duitse grens in Overijssel en Twente blijven met 2-5 centimeter achter. Hamburg meet ook slechts 6 cm. Vlissingen heeft slechts tijdelijk een sneeuwdek. België spant opnieuw de kroon, Botranges (Weismes) in de Hoge Venen noteert maar liefst 81 centimeter. In Nederland worden alle voetbalwedstrijden, ook betaald voetbal, afgelast.
Absurde kou
In de vroege ochtend van 1 december komt het bij opklaringen boven het sneeuwdek op uitgebreide schaal al tot strenge vorst, de volgende nacht wordt plaatselijk zelfs zeer strenge vorst gemeten. Volkel meet -18,8 °C, Deelen -17,3 °C, Landbouwhogeschool Wageningen spant de kroon met -21,7 °C, de tweede nacht met zeer strenge vorst (-15,8 °C een dag eerder). Meer naar het zuiden, in de Ardennen, komt het minimum een dag later: -21,6 °C in Rochefort op 3 december.
De witte sloper
Weer een autoloze zondag, een compleet winters landschap. Na de berichten over de strenge vorst ga ik kijken bij de kleiuitgraving in de buurt of er in weerwil van de sneeuw misschien toch al geschaatst kan worden. Een prachtige witte vlakte, maar niemand die zich erop waagt. Het ijs is dik genoeg om het pak sneeuw te torsen maar nog te dun om op te lopen. Vanwege de witte deken is het ijs compleet geïsoleerd gebleven van de strenge kou. Nu moet het wel gaan dooien, bedenk ik met pijn in het hart, anders kunnen we niet schaatsen.
Dooi
Ik word op mijn wenken bediend, want de dooi treedt in. Op maandag 3 december fiets ik naar school, de sneeuw die op het dooifront valt gaat over in regen. Ik maak de balans op. De winter is nu al geslaagd, is mijn stelligste overtuiging, wat er hierna ook komen gaat. Maar krijg al gauw spijt van mijn vroegtijdige jubelzang. Nog wat speldenprikjes in december, maar dan gaat de winter als een nachtkaars uit.
Teleconnecties
Teleconnecties zoals de invloed van de ENSO waren amper bekend in die tijd. De extreme sneeuwval en vroegwinterse kou eind 1973 stond in het teken van een sterke La Niña. Dergelijke winters verlopen over het algemeen zacht, met een winterse voorkeur voor het begin van het seizoen.
Pas geleden zagen we dat nog, in de winters van 2022 en 2023. 2021 had ook een La Niña, maar eveneens een SSW: flinke kou in het noorden van de Benelux in februari. 1974 echter had geen SSW. Wel een gesloten stratosferische poolwervel, tot aan het einde van de winter.
Prachtig begin lente
Eind maart wordt het droog en zonnig, een prachtige periode met stralend warm lenteweer, die doorgaat tot in april. Maar halverwege april komt de klad erin en de rest van het jaar komt het niet meer goed met het weer. Pas stabiel en zonnig wordt het in februari het volgende jaar, dan echter na een compleet mislukte winter.
- Ontdek het weerbericht voor komende dagen