De verwoestijning van Zuidoost-Spanje

Het zuiden van Spanje trekt jaarlijks enorm veel toeristen. Logisch, het gebied heeft prachtige stranden, toeristenaccommodaties en indrukwekkende landschappen. Helaas duikt er sinds enkele jaren een groot probleem op in deze omgeving: opkomende verwoestijning. Elke zomer opnieuw zijn er in deze regio enorme watertekorten en kampen mensen met de gevolgen van de klimaatverandering. Het is echter niet alleen de klimaatverandering, maar ook een veranderend landgebruik door de bevolking dat de ‘desertificatie’ (woestijnvorming) in een hogere versnelling heeft gezet.

• Komt de dust bowl naar Europa?

Op dit moment is er in het zuidoosten van Spanje al een halfwoestijn (overgangsklimaat tussen subtropisch klimaat en woestijnklimaat) te vinden, namelijk de Tabernaswoestijn in de provincie Almería. Wat zijn de precieze oorzaken en gevolgen van deze verdroging? Maar nog belangrijker…zijn er oplossingen?

• Spanje heeft enkele prachtige wijnen! Ontdek de mooiste wijnstreken! 🍷

Oorzaken en gevolgen

Klimaatverandering

De verandering van het klimaat door de groeiende uitstoot van broeikasgassen draagt ook bij aan de verwoestijning van Spanje. Wereldwijd zal de temperatuur stijgen en zullen drukpatronen beginnen veranderen. In de zomermaanden zal er in Spanje steeds meer verdamping plaatsvinden door de hogere temperaturen. Op deze manier wordt er vocht aan de grond onttrokken en zal de bodem nog verder uitdrogen. Klimaatmodellen hebben dan ook geen positief nieuws voor het zuiden van Spanje: juist in deze regio zal klimaatverandering hard toeslaan. De jaarlijkse neerslaghoeveelheden kunnen afnemen met wel 30% ten opzichte van de periode 1961-1990.

• Registreer de temperatuur en andere parameters met een digitaal weerstation! ✅

De natuurlijke vegetatie heeft zich voor een groot deel aangepast aan de drogere en hetere periodes in Spanje. De landbouw, die door de mens is gecreëerd, daarentegen niet. Het gevolg is dat juist de landbouwarealen gevoeliger zullen worden voor bodemdegradatie en uitdroging.

Watergebruik

In grote delen van Spanje wordt het beschikbare grondwater sneller opgepompt dan wat er wordt aangevoerd via de hoger gelegen gebieden in het binnenland. hierdoor zijn de grondwaterspiegels extreem gedaald, in enkele gebieden zelfs 5 tot 10 meter per jaar! Áls er nog water wordt opgepompt, loopt men het risico dat dit veelal zoutachtig is. Dit zoutachtige water werkt zelfs vernietigend voor de gehele landbouw en is dus onbruikbaar.

• Wat als er teveel water valt? Ontdek alles over overstromingen!

Ook het massatoerisme in de zomer in het mediterrane gebied vraagt zeer veel water van de omgeving. Door de nabijheid van de Middellandse Zee leidt dit mede tot verzilting. De natuurlijke ecosystemen worden hier sterk door bedreigd en ook het proces van verwoestijning wordt aanzienlijk versneld. Verzilting zal op lange termijn namelijk zorgen voor een vegetatieloze bodem met als gevolg bodemerosie en verwoestijning.

Veranderd landgebruik & landverlating

Tijdens de afgelopen decennia is Zuidoost Spanje de grootste groenteleverancier geworden voor Europa, met name in de winter. Deze groeiende verantwoordelijkheid van Spanje is terug te zien in het landgebruik. Grootschalige geïrrigeerde landbouw wordt steeds vaker toegepast en het is dan ook de tuinbouw die het meest in omvang is toegenomen. Dit veranderde landgebruik heeft in de zuidelijke gebieden van Spanje voor veel welvaart gezorgd. Echter, er is voor de irrigatie een enorme hoeveelheid water nodig om de landbouwkwaliteit hoog te houden, water dat er in principe niet meer is…

Een bijkomend nadeel is dat het prachtige landschap verstoord wordt door de grote kassen voor de tuinbouw. Ik heb de omgeving van Almería zelf een paar jaar geleden bezocht en hoe ver je ook kijkt, steeds zie je weer de witte kassen.

Erosie heeft lokaal vrij spel

Een andere belangrijke oorzaak voor de verwoestijning in Spanje is de zogenoemde landverlating. Deze landverlating is het gevolg van het feit dat de graangebieden in Spanje niet concurrerend genoeg waren ten opzichte van die van andere lidstaten. Op deze manier raakt de bodem onbedekt en komt het land braak te liggen. Het gevolg is dat erosie vrij spel heeft op deze bodems.

Naast bodemdegradatie zorgt dit er ook voor dat waterreservoirs risico lopen. Tijdens hevige regenbuien zullen namelijk aanzienlijke hoeveelheden sediment delen van deze reservoirs laten dichtslibben. De belangrijke functie van waterbuffer en -opslag raakt op deze manier voor een groot deel verloren.

Oplossingen tegen de droogte

Een meer algemene oplossing om woestijnvorming te bestrijden, is het aanleggen van een zogenaamde ‘Great Green Wall’. Men probeert hiermee de zuidelijke uitbreiding van de Sahara tegen te gaan door het planten van vegetatie. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van bomen, in combinatie met landbouw, waardoor er schaduw wordt geworpen op de gewassen. Deze schaduw moet de verdamping reduceren en het gevolg is dan ook dat we de grensgebieden van de Sahara steeds groener zien worden. Deze methode kan wellicht op een kleinschalige manier toegepast worden in Spanje.

• Welk weer is het op andere plaatsen in de wereld? 📚

Duurzamer met water omgaan

De meest efficiënte oplossing lijkt nog wel om duurzaam om te gaan met het water dat direct beschikbaar is. Dit kan op verschillende manieren:

• Anticipeer op droge perioden door het opsparen van water tijdens perioden dat het wél regent.
• Het verbeteren van de efficiëntie van irrigatiesystemen zorgt ervoor dat precies de juiste hoeveelheid water kan worden gebruikt voor de gewassen.
• Door het aanleggen van vegetatiebarrières op hellingen voorkomt men dat tijdens hevige regenbuien de neerslag direct over het oppervlak naar beneden stroomt. Op deze manier verhoogt men de infiltratie van water in de bodem en zou er minder grondwater onttrokken kunnen worden.
• Reduceer het verwoestende effect van verzilting door verhoging van de capaciteit om zeewater te ontzilten.

Herbebossing tegen erosie

Bodemerosie is een belangrijke factor in het proces van verwoestijning. Erosie zorgt er namelijk voor dat externe factoren, zoals wind en water, vrij spel krijgen op de bodem. Een mogelijk gevolg is dat de vruchtbare stoffen uit de grond verdwijnen en vegetatie geen kans meer maakt in deze gebieden.

Om deze bodemerosie enigszins tegen te gaan is herbebossing een potentiële oplossing. Bij deze methode krijgt elk boompje min of meer zijn eigen gebied toegewezen voor de opvang van regenwater. Doordat het gebied tegen de helling niet snel overstroomt, wordt de kans op de vorming van geulen door erosie verminderd. Een veelgemaakte fout is echter dat de bomen allemaal naast elkaar worden geplant. Het gebrek aan onderhoud laat op deze manier juist geulen achter de bomen ontstaan met als gevolg versterkte bodemdegradatie.

Wordt Zuidoost Spanje een woestijn?

Samengevat wordt de verwoestijning in Spanje onder andere veroorzaakt door een groot neerslagtekort dat verwacht wordt in de toekomst en de enorme benodigde hoeveelheid water voor irrigatie en toerisme. Daarnaast zorgt landverlating ervoor dat gebieden braak komen te liggen en bodemerosie wordt gestimuleerd. Verzilting zal vervolgens de ecosystemen bedreigen en waterreservoirs verliezen hun functie.

Er zijn genoeg duurzame oplossingen om deze verwoestijning tegen te gaan. De belangrijke vraag is echter: realiseert men zich dit sluipende probleem? Zolang dit niet het geval is, loopt het zuiden van Spanje groot risico om in de toekomst een woestijn te worden.

Gastblog door Thomas Vermeulen

Sommige linkjes bevatten affiliate